Metal:Halka=%4Ni+1-%81Cu+1-%15Zn+1 Göbek=%15Ni+1-%751Cu+1-%10Zn+1Kenar:Tırtıllı/ MilledBaskılı Çap:28 mmAğırlık:10,2 ± %1 gramBaskı:Proof/ Mat ParlakMaksimum Adet:15.000 adet (5.000 adet Genel Müdürlük + 10.000 adet Yurtdışı)Maksimum Satış Adedi:4.895 ADET

T.C. HAZİNE VE MALİYE BAKANLIĞI DARPHANE VE DAMGA MATBAASI GENELMÜDÜRLÜĞÜ Metal:Halka=%15Ni+1-%75Cu+1-%10Zn+1 Göbek=%4Ni+1-%81Cu+1-%15Zn+1Kenar:Tırtıllı/ MilledBaskılı Çap:28 mmAğırlık:10,2 ± %1 gramBaskı:Proof/ Mat ParlakMaksimum Adet:15.000adet(5.000adetGenel Müdürlük + 10.000 adetYurtdışı)Maksimum Satış Adedi:4.895 ADET

Hatıra para basımı, tarihsel gelişim itibariyle madeni para basımından sonra başlamış, onun bir devamı olarak gelişimini sürdürmüş ve 18’inci yüzyılın sonunda nümismatik bilim dalının kurulmasıyla da bağımsız bir para alanı haline gelmiştir. Tarihte bilinen ilk hatıra paralardan biri, eski Yunan’da Perslere karşı kazanılan zaferin anısına M.Ö. 479 yılında tedavül parası olan gümüş Atina Tetradrahmisi’nin arka yüzündeki desenin değiştirilmesi ve söz konusu paranın çapının büyütülmesi ile basılan Atina Dekadrahmisi’dir. Roma döneminde M.Ö. 61 yılında I. Triumvira zamanında Pompei’nin zaferlerini kutlama anısına Aureus diye bilinen bir hatıra paraya rastlanmıştır. Daha sonra İmprator Augustus’un ölümü anısına çeşitli hatıra paralar çıkarılmıştır. Roma İmparatorluğu döneminde önemli olaylar, çeşitli askeri zaferler, değişik antlaşmalar için hatıra paralar çıkarılmıştır. Çıkarılan hatıra paralar genel olarak tedavülde bulunan paralardan bazılarının arka yüzlerinin değiştirilmesi, varolan paranın boyutlarının değiştirilmesi veya tümüyle o konuya özel bir paranın basılması suretiyle yapılmıştır. Bizans döneminde de, yine çeşitli önemli olayları anmak, kazanılmış zaferleri kutlamak anısına hatıra paralar çıkarılmıştır. Bizans’ta çıkarılan hatıra paralar tedavül paraların değiştirilmesi suretiyle değil, doğrudan gümüş ve altından olmak üzere ayrı hatıra para olarak basılmıştır. Bu hatıra paralar Constantinople Darphanesi’nde basılmıştır. Osmanlı İmparatorluğu’nda özel bir hatıra para uygulamasından söz etmek oldukça zordur. Ancak, Osmanlı İmparatorluğu’nun son yıllarında görülmeye başlanan “seyahat paraları”nı bu kapsamda değerlendirmek olanaklıdır. Örneğin; Sultan II. Mahmut’un Edirne ziyareti nedeniyle 24. Culus yılında Memduhiye Altını tarzında basılmış olan Edirne Seyahat Altını; Sultan Abdulmecid’in Edirne Seyahati nedeniyle bastırılan seyahat altını; Sultan Abdulaziz’in Bursa seyahati için bastırılan altın ve gümüş seyahat paraları; Sultan V. Mehmed Reşad’ın Bursa, Edirne, Kosova, Manastır ve Selanik seyahatleri için altın ve gümüş olarak bastırılan seyahat paraları bunlara örnek olarak verilebilir. https://www.darphane.gov.tr/paranin-tarihi

2012’de Amerika’da Pawn Star’ın bölümünde görünen bu paranın değeri 7.000 dolara yükseldi. Şu anda dünyada sadece 150 tane mevcuttur. 1918 basımı kağıt paralar, koleksiyoncuların gözdesidir ve çoğu müzelerde bulunur. Bu tarihe ait kağıt paralar, özellikle değerlidir ve 8.000 dolar civarında satılır. Eğer özel seri numarasına sahipse, 10.000 dolara kadar çıkabilir.

1929 yılında Yeni Zelanda Bankası tarafından basılan 100 pound, 2013 yılının Kasım ayında, 11.500 dolara satıldı. Bu para mükemmele yakın bir durumdaydı. Yeni Zelanda’da yerel ilk banknotlar, 1967 yılına kadar basılmadı ve paralar, 1930 yılında açılan Yeni Zelanda Bankası ile Avrupa’dan sevk ediliyordu. 11.500 dolara satılan 100 pound ise basılan ilk Yeni Zelanda parasıdır. Üzerinde Kral Maori Tawhiao’nun portresi bulunmaktadır ve üretim tarihi, iptali, açıklamaları el yazısı ile yazılmıştır.

2013 yılının 14 Nisan ayında nadir bulunan 400 kağıt para ihaleye çıkarıldı ve Ming Hanedanlığı kağıt parası 60.000 dolara satıldı. 1368 – 1398 yılları arasında üretilen Ming Hanedanlığı kağıt parası, hanedanlığın ilk imparatoruna kadar uzanır. Banknot, tarihsel öneminin yanı sıra koleksiyoncular için de son derece değerlidir. Bu paradan sadece iki tane vardır. Diğeri ise müzede koruma altına alınmıştır.

Toplamda 9 tane olan 1 milyon pounddan bir tanesi, 2011’de Londra’da özel bir ihalede satıldı. Kağıt para, İngiliz ekonomisine yardım için savaş sonrası Marshall Planı kapsamında 30 Ağustos 1948 basılmıştır. Bu banknot, Amerika Birleşik Devletleri tarafından verilen 300 milyon dolarlık kredinin bir bölümünü oluşturmaktadır. Ama bu işlem yasal bir işlem olarak görülmemiştir. Bu işlemden sonra bu banknotların birçoğu yakılmıştır ve yalnızca 2 milyon pound günümüze kadar gelmiştir. Satılan bu banknotun üzerinde İngiltere Merkez Bankası’nın damgası bulunmaktadır ve borçlanma amacıyla hazineye verilmiştir. Bu kağıt para, 1954 yapımı ve başrolünü Gregory Peck’in oynadığı “The Million Pound Note” filmine de konu olmuştur.

1928 basımı 50 dolarlık altın sertifika için 120.000 dolar değer biçildi ve Nisan ayında Miras Müzayede’sinde satıldı. Altın sertifikaları, altın yatırımı için iyi bir yoldur ve sahip olunan altın bir miktarını temsil eder. Bu banknotlar, kağıt para biriminin ilk hallerini oluşturmaktadır ve Roosevelt hükümeti tarafından 1933’de yeniden piyasaya getirilmiştir. Bugün sadece bir düzine kadar 50 dolarlık altın sertifikası muhafaza edilmiştir...

Avustralya’nın ilk resmi kağıt parası, 1817’de basılmıştır. 10 şilin değerindeki bu banknotlar, Yeni Güney Galler Bankası’nın bastığı ilk paralardır. Bankanın koleksiyonunda bir kopyası da bulunmaktadır. Bu paralardan bir tanesi, 2005 yılına kadar muhafaza edilebildi ve o yıl bir İskoçyalının koleksiyonuna dahil oldu. Sydney’de yapılan bir açık artırmada tam 226.000 dolara satıldı.

Nadir bulunan bir kağıt para olarak 1000 pound, bir kamu ihalesinde satılarak, bugüne kadar en pahalıya satılan Avustralya banknotu olarak rekor kırdı. Rare Coin Company isimli şirket bu parayı satın aldı. Ama şirketin sıkı sigorta ve güvenlik düzenlemeleri çerçevesinde özel bir koleksiyoncuya tekrar satıldı. Birçok olaya konu olan bu para en sonunda 1.2 milyon dolara son sahibini buldu.

1882 basımı, 500 dolarlık altın sertifika, kusursuz şekilde bulundu ve orijinal değerinin çok üzerine satıldı. Paranın 5.7 milyon dolar edeceği düşünülüyordu; fakat 2.4 milyon dolara satıldı. Bu para Amerika’nın basılan ilk kağıt paraları arasındadır. Yıllar sonra bu parayı, bu kadar harika bir şekilde bulmak, gerçekten büyük bir şans olarak görüldü. Alıntı Paratic.

1891 yılında basılan kırmızı mühürlü 1.000 dolar, 2013 yılının Nisan ayında Schaumburg’ta açık artırmada 2.5 milyon dolara satıldı. 1891 basımı kırmızı mühürlü 1.000 dolar, Coinweek’e göre Amerika’da şu ana kadar satılan en pahalı paralar arasındadır. Kırmızı mühürlü olarak bugün hala varlığını koruyan iki paradan birisidir ve üzerinde ABD Generali George Meade’nin portresi bulunmaktadır. Alıntı Paratic

2006 yılında satılan, 1890 basımı karpuz desenli bu kağıt para, gelmiş geçmiş en pahalı kağıt paralar arasında tarihe geçmiştir. Orlando’da yapılan biz müzayedede, 3.2 milyon dolara satılarak dünyanın en imrenilen para birimi unvanını aldı. Dünyada sadece iki tane olduğu düşünülen bu paranın bir diğeri de, San Francisco Federal Rezerv Bankası’nda muhafaza edilmektedir. Bu paranın mührü ve rakamları karpuza benzer bir şekilde basılmıştır ve bu nedenle büyük karpuz lakabını almıştır. Paratic Yazı tarihi 2017

Osmanlı İmparatorluğunda 1844ten 1 Kasım 1922ye kadar kullanmış resmî paradır. Saltanatın kaldırılmasından sonra Türkiyede 23 Ekim 1923e kadar kullanıldı. Lira ana paraydı, mecidiye, kuruş ve para alt birimleriydi. 1 lira = 5 mecidiye, 1 lira = 100 kuruş, 1 lira = 4000 para idi. Osmanlı Bankası, ilk kâğıt parasını 1862 yılında Kaimeyi tanıtarak başladı. Bu para 200 kuruşa denk gelmekteydi. Banknotlar Türkçe ve Fransızca olarak basılmaktaydı. 1873 yılında 1, 2 ve 5 liralar tanıtıldı. 1876 yılında daha küçük değerlerde 1, 5, 10, 20, 50 ve 100 kuruşlar tanıtıldı. 1908 yılında 50 ve 100 liralar tanıtıldı. 1912de Osmanlı Maliye Nezareti kâğıt paraları tanıttı. İlk olarak 5 ve 20 kuruşlar ve ¼, ½, 1 ve 5 liraların tanıtımıyla başlandı daha sonra 1 ve 2½ kuruş, 2½, 10, 25, 50, 100 ve 500 liranın tanıtımı ertesi yıl yapıldı. 1914 yılında 1000 liranın tanıtımı yapıldı. Birinci dünya savaşından önce 1 Osmanlı lirası 3.7 dolar ve 18.45 mark ediyordu. kaynak : Wikipedia

Merkez Bankası, cumhuriyetin kuruluşundan sonra çıkan ancak kendisinde olmayan kağıt paraları arşivine koymak için seferber oldu. 43 adet banknot aranıyor. Bu yüzden para koleksiyoneri nümüzmatları arayan Merkez Bankası yetkilileri, 1 ve 6. emisyon grubuna ait olan 43 adet banknotu aradığını mail ile resmen duyurdu. Merkez Bankası yetkilileri, aranan 43 adet banknot için Türkiye çapında büyük nümismatları arayarak ihaleye katılmalarını istedi. Bazı nümismatlara da ellerinde mevcut olan banknotlar için teklif götürüldü. Merkez Bankasının para satın alma işlemlerinin uzun sürmesi yüzünden kolleksiyonerlerden yeterince başvuru olmazken, Merkez Bankası tarafından yayınlanan listede en değerli 1. emisyon 1000 liranın olmaması dikkat çekiyor. Merkez Bankasının kendi müzesinde sergilemek üzere bu banknotu daha önceden aldığı için mi, yoksa çok pahalı olduğu için listede belirtmediği bilinmiyor. Yurtdışında bastırılarak tedavüle sürülen eski Türkçe yazılı bu banknotlar, harf devriminden sonra 2. emisyonları ile değiştirildi. Ancak bankaya geri dönmeyen 23 adet banknot var. Osmanlıca yazılı 1. emisyon binliğin fiyatı kondüsyonuna göre 150 bin dolar ile 900 bin dolar arasında oluyor. Zamanında bu 1000 liralık banknot ile İstanbulun en güzel yerlerinden üç ev alınabildiği belirtiliyor. Merkez Bankasının liste halinde aradığı banknotların resimleri ve kondüsyonlarına göre piyasa rayiç fiyatları kataloglarda yer alıyor. Buna göre, "1. Emisyon 1 Livre Çil Adet fiyatı: bin 500-2 bin dolar 1. Emisyon 5 Livres Çil Adet fiyatı: 4 bin-6 bin dolar 1. Emisyon 10 Livres Çil Adet fiyatı: 7 bin 500-10 bin dolar 1. Emisyon 50 Livres Çil Adet fiyatı: 15 bin-20 bin dolar 1. Emisyon 1000 lira: 150-900 bin dolar 2. Emisyon 100 TL Çok Temiz Adet fiyatı: 7 bin 500-12 bin dolar (Çili nadir) 2. Emisyon 500 TL Çok Temiz Adet fiyatı: 9 bin-17 bin dolar (Çili nadir) 2. Emisyon 1000 TL Çok Temiz Adet fiyatı: 20 bin-30 bin dolar (Çili nadir) 3. Emisyon 100 TL Çil Adet fiyatı: 2 bin-4 bin dolar (Berlin baskısı olup ön yüzde İsmet İnönü, arka yüzde de üzüm salkımı tutan kız resmi var)" Kondüsyon, harf serisi ve banknotun özelliği sebebiyle bazı banknotların koleksiyonerler arasında belirtilen fiyatın çok üzerinde bile alıcısı olması dikkat çekiyor. Cumhuriyet dönemine ait bu banknotların Merkez Bankasında bulunmaması koleksiyonerler arasında da eleştiri konusu oluyor. Merkez Bankası müzesinde olmayan banknotların nümismatlarda ve hatta bazı müzayedelerde açık açık satılmasına rağmen elde edilememiş olması şaşkınlıkla karşılanıyor. Eksik paralarını tamamlama konusunda Merkez Bankasının daha esnek ve satın almada bürokrasiyi azaltıcı bir uygulamaya gitmesi gerekiyor. Merkez Bankasının önümüzdeki günlerde yeni ihale açması halinde arşivinde olmayan yeni banknotlar belli olabilecek. Ayrıca Merkez Bankasının ABD Merkez Bankası gibi koleksiyonerlere hitap eden, tedavülü olmayan hatıra banknotlarını piyasaya sürmesi isteniyor. ABD Merkez Bankası izin verdiği bazı özel kurumlar aracılığı ile sertifikalı milyonlarca doları hatıra parası olarak piyasaya sürerek gelir elde ediyor. Kolleksiyonerler, Merkez Bankası enflasyon hedeflemelerini birkaç yıl daha tutturursa hatıra paraları basma ve sosyal sorumluluk projeleri üstlenme konusunda yönetimin adımlar atacağına inanıyor. Kaynak : Sabah gazetesi 7.11.2011 tarihli yazısı.

TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI İDARE MERKEZİNDEN Bankamızca, üzerinde "14 OCAK 1970 TARİH VE 1211 SAYILI KANUNA GÖRE ÇIKARILMIŞTIR" ibaresi bulunan, ekli tabloda özellikleri belirtilen E-8 Emisyon Grubu Yeni Türk Lirası banknotların, 1211 sayılı Kanunun verdiği yetkiye dayanarak 1 OCAK 2010 TARİHİNDEN İTİBAREN TEDAVÜLDEN KALDIRILMASINA KARAR VERİLMİŞTİR. 4 Nisan 2007 tarihli ve 2007/11963 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı gereğince 1 OCAK 2009 tarihinde "Yeni" ibaresi kaldırılarak dolaşıma çıkarılacak olan E-9 Emisyon Grubu Türk Lirası banknotlar ile birlikte 1 Ocak 2009 ile 31 Aralık 2009 tarihleri arasında tedavül edecek E-8 Emisyon Grubu Yeni Türk Lirası banknotların tedavül mecburiyeti süresi 31 ARALIK 2009 GÜNÜ SONA ERECEK, 1 OCAK 2010 tarihinde işlemeye başlayacak 10 yıllık zamanaşımı süresi ise 31 ARALIK 2019 günü mesai saati sonuna kadar devam edecektir. On yıllık zamanaşımı süresince bu banknotlar Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası ve Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası şubelerinde değiştirilecek, 1 OCAK 2020 gününden itibaren ise değerlerini tamamen yitireceklerdir. Kaynak : TCMB

Yeni Türk Lirasına Geçiş Değerli Müşterimiz, 1 Ocak 2005 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere, Türk Lirasından altı sıfır atılacak ve yeni para birimimiz Yeni Türk Lirası olacaktır. Yeni para birimi hakkında çıkan kanun, 31 Ocak 2004 tarihli ve 25363 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Hayatımızın her alanına girecek Yeni Türk Lirası hakkında sizi bilgilendirmek, hazırlıklarınıza ışık tutmak ve bankamızın bu konudaki çalışmaları hakkında bazı bilgiler sunmak istiyoruz. 5083 Sayılı Yeni Türk Lirasına İlişkin Kanunun 1. Maddesi uyarınca, Türkiye Cumhuriyeti Devletinin para birimi, 1 Ocak 2005 tarihinden geçerli olmak üzere Yeni Türk Lirası (YTL), Yeni Türk Lirasının alt birimi ise Yeni Kuruş (YKr) olacaktır. 2. Maddesi uyarınca, Türk Lirası (TL) değerleri Yeni Türk Lirasına dönüştürülecek ve bu dönüşümde 1,000,000 Türk Lirasının bir Yeni Türk Lirasına (1 YTL) eşit olduğu değişim oranı esas alınacaktır. 3. Maddesi uyarınca, kanunlarda ve diğer mevzuatta, idari işlemlerde, yargı kararlarında, her türlü hukuki muamelelerde, kıymetli evrak ve hukuki sonuç doğuran diğer belgeler ile ödeme ve değişim araçlarında Türk Lirasına yapılan atıflar, yukarıda belirtilen değişim oranı esas alınarak, Yeni Türk Lirasına yapılmış sayılacaktır. Geçici 1. Maddesi uyarınca, halen tedavülde bulunan Türk Lirası banknotları ve madeni paralar, 1 Ocak 2005 ve 31 Aralık 2005 tarihleri arasında, Yeni Türk Lirası banknotları ve yeni çıkarılacak madeni paralarla birlikte tedavülde kalacaktır. Söz konusu kanun uyarınca, bankamızdaki tüm kaydi tutarlar, 1 Ocak 2005 tarihinden itibaren Türk Lirasından Yeni Türk Lirasına dönüştürülecek, muhasebe kayıtları ve size gönderdiğimiz bankacılık işlemlerinize ilişkin tüm dokümanlar da bu tarihten başlayarak Yeni Türk Lirası üzerinden düzenlenecektir. Bankamızın Yeni Türk Lirasına geçişle ilgili çalışmaları kapsamında, her ürün ve hizmet grubunu temsil eden proje ekipleri, yıl başından itibaren çalışmalarına başlamıştır. Türkiye Bankalar Birliği ile yürütülen ortak çalışmaların sonuçları, bankamızın uygulamaları doğrultusunda ekibimiz tarafından değerlendirilmekte, geçişin sağlıklı olarak yapılmasını sağlamak amacıyla, bankamızın tüm sistem altyapıları Yeni Türk Lirasına hazır hale getirilmektedir. Yeni Türk Lirası ile ilgili gelişmeleri şubeniz aracılığı ile takip edebileceğiniz gibi, bu gelişmeleri www.garanti.com.tr/YTL adresinde de düzenli olarak güncelleyecek, bilgilendirme yazılarımızı sizlere iletmeye devam edeceğiz. Konuyla ilgili kamu kuruluşlarının çalışmalarına ilişkin gelişmelere ise www.ytl.gen.tr sitesinden ulaşabilirsiniz. Türk Lirasından Yeni Türk Lirasına sorunsuz geçişin sağlanması ve size verdiğimiz hizmetlerde herhangi bir aksaklığın yaşanmaması için gerekli tüm çalışmalar bankamızda yürütülmekte olup, konuyu bilgilerinize sunarız. 8.Emisyon olarak bilinen bu paralar 01,01,2010 Tarihinde tedavülden çekilen YTL Yeni Türk Lirası banknotların yerini 9.Emisyon olarak TL almıştır . 9.Emisyon banknotlar 5-10-20-50-100 ve 200 tl olarak basılmıştır. Bu banknotlarda sadece 5 tl de renk değişimine gidilmiştir . Kaynak: T. Garanti Bankası

Ülkemizde kağıt paraların kondüsyonlarının belirlenmesinde çok büyük farklılıklar mevcut olup bu farklılıkları asgari düzeye çekebilmek için Dünya Standartları olan ve aşağıda Türkçe ve orjinali bulunan derecelendirme esas alınmıştır. Bu değerlendirmeleri iyi anlayabilmek için derecelerin tümünü okumakta büyük yarar vardır. ÇİL, (ÇİL) [10] Herhangi bir kullanım, katlama veya eskime söz konusu değildir. Harika bir şekilde korunmuş bu para, basımyeri, bankomat, piyasa ve kolleksiyonerce hiç kullanılmamıştır. Kağıt renk kaybı ve bozulması olmaksızın temiz ve düzgündür. Köşeler keskin ve sivridir, yuvarlaklaşma kesinlikle yoktur. Para kendi doğal parlaklığındadır. TC Merkez Bankası, paralarıın basımından sonra paraları para sayma makinasında saymakta, paketlemekte ve daha sonra tedavüle sunmaktadır. Bu nedenle sol üst köşeden tahmini 2-3 cm sağ tarafta oluşan minik kırıklar paraların çilliğini etkilememektedir. Bu paralar çil olarak kabul edilmektedir. ÇİL ALTI, (ÇA) [9] Paranın tam ortasında çok hafif bir kat izi gibi, zorlukla farkedilebilen kusuru vardır ancak kağıdın yüzeyini kıran (ezilme gibi) herhangi bir kusur yoktur. TCMB basım sonrası sayım kırığı hariç diğer bankaların sayma makinalarında meydana gelen kırık veya merkezde ince bir kat olabilir ancak ikisi aynı anda olamaz. Kağıt temiz ve orijinal parlaklığındadır. Köşeler yuvarlaklaşmamıştır. ÇOK ÇOK TEMİZ, (ÇÇT) [8] Çok az kullanılmış güzel bir para. En fazla üç taneye kadar ince çizik (çok hafif kırık) veya bir kuvvetli kırık mevcut olabilir. Kağıt temiz ve orjinal parlaklığındadır. Köşeler çok az yuvarlaklaşmış olabilir. Çiziğin kenarla buluştuğu noktada çok az bir yıpranma da olabilir. ÇOK TEMİZ, (ÇT) [7] Biraz daha fazla yıpranma ve kullanımın farkedilebileceği ama yine de güzel bir para. Yatay ve dikey birkaç çizik yani çok hafif kırıklar olabilir. Kağıt çok az kirlenmiş veya rengi hafif grileşmiş olabilir. Kağıdın kendisi düzgündür yani yumuşak (ezik) değildir. Çerçeve alanında yırtıklar olmasa dahi kenarlar hafif yıpranmış olabilir. Köşeler de yıpranmış olabilir ancak tamamiyle yuvarlaklaşmamıştır. TEMİZ, (T) [6] Kolaylıkla anlaşılabilecek şekilde tedavül görmüş bu para, birçok çiziklere, kırıklara ve büküklere sahip olabilir. Kağıt aşırı derecede kirli değildir ancak bazı yumuşamalar olabilir. Kenarlar paranın çok kullanılmış olduğunu belli eder durumda olup çerçevede ufak yıpranma yırtıkları olabilir. Yırtıklar çerçevededir, dizayn alanına kadar uzamaz. Çok fazla katlanmadan dolayı merkezde bir delik oluşmamıştır. Renkler belirgindir ama çok parlak değildir. Bir yada iki zımba deliği olağandışı yıpranma olarak sayılmaz. Genel görünüm hala istenen düzeydedir. ÇOK İYİ, (ÇOİ) [5] Hırpalanmış çok kullanılmış bir para olmasına rağmen hala eksiksizdir. Köşelerde daha da fazla yıpranma ve yuvarlaklaşma, çentikler (kertik) bulunabilir. Yırtıklar dizayn alanına kadar uzanabilir. Renk bozulması, boya lekesi olabilir. Aşırı katlanmadan ötürü merkezde bir delik oluşmuş olabilir. İğne yada zımba deliği olabilir. Kağıt yumuşak, gevşek olabilir ama hiçbir parça eksik değildir. İYİ, (İ) [4] İyice yıpranmış, çok kullanılmış bir para. Uzun zaman tedavül görmesinden dolayı, kalın birçok çizik ve kırıklar, boya lekesi, iğne-zımba deliği, kir, renk bozulması, kenar yırtıkları, merkezde delik, yuvarlaklaşmış köşeler gibi hasarlara sahip olabilir. Büyük parça eksiği bulunmaz. Kağıt üzerine şekil,resim vb. çizilmiş olabilir. ORTA, (O) [3] Tamamiyle gevşek, kirli, çok kullanılmış bir para. Büyük parçalar yırtık-pırtık şekilde olabilir. Yırtıklar daha geniş olabilir. Paranın belirsiz ksıımları daha büyüktür. ZAYIF, (Z) [2] Birçok hasardan dolayı paçavra gibi olmuş, yıpranmış, lekeli, parçaları eksik, şekiller çizilmiş, daha büyük delikleri olan bir paradır. Parçaları bir arada bant tutuyor olabilir. Düzgün olmayan kenarlar kesilip düzeltilmiş olabilir. Bu tablo uluslararası standart olarak kabul edilmiş olup World Paper Money kataloğundaki derecelendirme tablosunun benzeridir.

Paranın Zaman İçinde Yolculuğu Basımı devletin denetiminde gerçekleştirilen değiş tokuş ve ödeme aracı olarak kullanılan, değer ölçüsü. Para toplumların yaşamında ilk kez mal para olarak ortaya çıktı, kasa ( değiş-tokuş) adı verilen bu yöntemin yol açtığı zorluklar bazı değerli maddele­rin (bazı değerli taşlar ve madenler, deri, kürk vb) takas karşılığında veril­mesine yol açtı. Zamanla malların ta­şınma, bölünme ve saklanma zorluğu yüzünden değerli madenler kullanıl­maya başlandı. Özellikle, altın, gümüş ve bakır madenlerin bölünebilirliğinin yanı sıra değer ölçüsü ve biriktirme işlevini de görmesi bu madenlerin yay­gın bir değiş tokuş aracı olarak kulla­nılmalarını sağladı. İlk parayı İÖ 7. yüzyılda Lidyalılar buldular. Böylece para kullanımı baş­ladı. Aynı yüzyılda Yunanistan’da gü­müş para basılmaya başlandı. İÖ 269' da Roma’da gümüş ve bakır paralar basıldı. Roma İmparatorluğu’nun son dönemlerinde altın ve gümüş arasında­ki değişim oranı kesinliğe kavuşturul­du, zamanla altın paralar büyük öde­melerde, dış ticarette; bakır ve bronz paralar ufaklık olarak küçük ödemeler­de, gümüş paralarsa iç piyasada kulla­nılmaya başlandı. Bir süre sonra altın üretiminin artmasıyla birlikte gümüşün istikrarsızlaşması altın paraların iç pi­yasada dolaşımına girmesine neden ol­du. Bu durum sonucunda birçok ülke­de gümüşe dayalı para sisteminden ve çifte metal sistemine ya da altın para sistemine geçildi. Kâğıt paranın Avrupa’da kullanılmaya başlanması ortaçağın sonlarına rastlar. İlk kâğıt paralar, değerli madenleri ko­rumakta olan sarrafların bu madenlerin sahiplerine verdikleri güven ve mak­buzlarıdır. Bu makbuzları elinde bu­lunduran, makbuzun üzerinde belirti­len tutarda altın ve gümüş külçesi al­maktaydı. Zamanla bu makbuzlar para gibi geçerlik kazandı. Sarraflar, kendi­lerine bırakılan değerli madenlerin, özellikle de altının hepsinin birden çe­kilmediğini fark edince altın stokları­nın bir bölümünü kasa karşılığı olarak ellerinde tutmaya, kalanını ise faizle borç olarak vermeye başladılar. Altın para sistemine duyulan güvenin azal­ması ve uluslararası ticarette aracı ku­ruluşlara duyulan gereksinim banka sistemlerinin yaygınlaşmasına yol açtı. 19. yüzyılda özellikle de savaş dönem­lerinde de halkın elindeki banknotları altına çevirme isteminin artması Mer­kez Bankaları’nın bu istemi karşılaya­maz duruma gelmesine neden oldu ve geçici bir süre için banknotların altına çevrilebilirliği kaldırıldı. Bundan son­ra özellikle ekonominin canlılığını ko­ruduğu dönemlerde altın para sistemi­ne dönüşler olduysa da 1929 Büyük Dünya Bunalımı’nın yaşanmasından sonra altın para sistemi bir daha geri dönülmemek üzere bırakılarak kâğıt para sistemine geçildi. Osmanlı Devleti’nde ilk para Orhan Gazi döneminde 1.5 gram ağırlığında gümüşten basıldı (1314). İlk altın para basımıysa Fatih dönemine rastlar. Para sözcüğü ilk kez IV. Murat döneminde kullanıldı, yine bu dönemde mangır yerine kuruş denilen paralar ortaya çık­tı. III. Ahmet döneminde ise mangırın yerini kuruş, akçenin yerini lira aldı. Osmanlılarda ilk kâğıt para Tanzimat döneminde kullanılmaya başlandı. 1840’da kaime-i naktiyeyi mutebere adıyla ilk kağıt para basıldı. Cumhuriyet dönemine ilk madeni para 1924’te 10 ve 5 kuruşluk ile 100 para olarak çıkarıldı. Bir kuruş değerindeki ortası delikli madeni para 1947’de, 2.5 lira değerindeki ilk madeni para 1960' da, 5 lira değerindeki ilk madeni para 1974’te basıldı. Bunu 10, 25, 50, 100, 500, 1000 liralık madeni paralar izledi. Günümüzde (1998) bu paraların tümü tedavülden kalkmıştır Günümüzde te­davülde olan kâğıt paralar şunlardır: 50.000, 100.000, 250.000, 500.000, 1.000.000, 5.000.000. Türkiye’de kağıt para basımı Merkez Bankası’nın made­ni para basımıyla Maliye ve Gümrük Bakanlığı’nın yetkisindedir. kaynak:Alfabetik Okul Ansiklopedisi -GÖRSEL YAYINLAR 1998

Kâğıt Paranın Tarihçesi Kâğıt Paranın Tarihçesi2Kâğıt Paranın TarihçesiPara icat edilmeden önce, deniz kabuğundan kıymetli metallere kadar çeşitli mallar değişim aracı olarak kullanılmıştır. Tarihi kayıtlara göre, M.Ö. 118 yılında Çinliler deri para kullanmışlardır. İlk kâğıt para ise M.S. 806 yılında yine Çinde ortaya çıkmıştır.Batıda kâğıt paraların basılması ve kullanılması 17.yüzyılın sonlarına rastlamaktadır. İlk kâğıt paranın 1690lı yıllarda Amerika Birleşik Devletlerinde Massachusetts Hükümeti, İngilterede ise kuyumcular tarafından basıldığı ve dolaşıma çıkarıldığı, 1694 yılında İngiliz Merkez Bankası ve daha sonra diğer ülke merkez bankalarının kurulması ile de yaygınlaştığı görülmektedir. Osmanlı İmparatorluğu’nda Kâğıt Para 1.Kaime Osmanlı İmparatorluğunda ilk banknotlar idari, sosyal ve yasal reformların gündemegeldiği Tanzimat Döneminde tedavüle çıkarılmıştır. Banknotlar bu dönemde esas olarak reformların finanse edilmesi amacıyla basılmıştır.İlk Osmanlı banknotları Abdülmecit tarafından 1840 yılında " Kaime-ı Nakdiye-ı Mutebere " adıyla, bugünkü dille "Para Yerine Geçen Kâğıt", bir anlamda para olmaktan çok faiz getirili borç senedi veya hazine bonosu niteliğinde olmak üzere çıkarılmıştır. Bu paralar matbaa baskısı olmayıp, elle yapılmış ve her birine de resmi mühür basılmıştır. Kaimelerin zaman içerisinde taklidinin kolayca yapılması ve kâğıt paraya olan güvenin azalması nedeniyle 1842 yılından itibaren matbaada bastırılmasına başlanarak, el yapımı olanlarla değişimi sağlanmıştır. Osmanlı İmparatorluğunda 1862 yılına kadar çeşitli şekil ve miktarlarda kaime ihraç edilmiştir.Osmanlı İmparatorluğunda, 1856 yılında İngiliz sermayesi ile kurulan Osmanlı Bankası "Bank-ı Osmani", 1863 yılında Fransız ve İngiliz ortaklığında "Bank-ı Osmanii Şahane" adıyla bir devlet bankası niteliğini kazanmıştır. Osmanlı İmparatorluğunun sık sık Avrupa piyasalarından borçlanmak zorunda kaldığı dönemlerde İngiltere ve Fransa, devletten ziyade, kendi idaresi altındaki bu bankaya güven duymuş ve mali ilişkilerini bu banka kanalıyla yürütmeyi tercih etmiştir.Osmanlı İmparatorluğu, Osmanlı Bankasına hükümetin hiç bir biçimde kâğıt para basmayacağı ve başka bir kuruma da bastırmayacağı taahhüdünde bulunarak, 30 yıl süre ile kâğıtpara ihracı imtiyazını vermiştir. Osmanlı Bankası ilk olarak 1863 yılında, istendiğinde altına çevrilmek üzere, Maliye Nezareti ve kendi mühürlerini taşıyan banknotları tedavüle çıkarmış, 1863-1914 yılları arasında da çeşitli şekil ve miktarlarda banknot ihraç etmiştir.Yukarıda belirtilen taahhüt verilmekle birlikte, Osmanlı yönetimi Osmanlı Bankası ile anlaşarak, halk arasında "93 Harbi" olarak bilinen 1876-1877 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında, savaş masraflarını karşılayabilmek amacıyla kaime ihraç etmiştir. 2.Evrak-ı Nakdiye Birinci Dünya Savaşı sırasında Osmanlı Bankası hükümetin avans ve banknot ihraç isteğini geri çevirmiştir. Bu anlaşmazlık, Bankanın savaş döneminde banknot ihraç ayrıcalığını kullanmayacağını açıklaması üzerine giderilmiş ve Osmanlı yönetimi, 1915 yılından itibaren altın ve Alman hazine bonolarını karşılık göstererek dört yıl boyunca, yedi tertipte toplam 160 milyon liranın üzerinde banknot çıkarmıştır. Bu banknotlar "evrak-ı nakdiye" adı altında Türkiye Cumhuriyetine intikal etmiştir. Cumhuriyet Dönemi Banknotları Osmanlı İmparatorluğundan intikal eden evrak-ı nakdiyeler, Cumhuriyetin ilk yıllarında para bastırılamadığından, 1927 yılı sonuna kadar tedavülde kalmıştır.Bir devletin egemenlik ve bağımsızlık sembolü olması nedeniyle, Türkiye Büyük Millet Meclisinde, 30 Aralık 1925 tarih ve 701 Sayılı "Mevcut Evrak-ı Nakdiyenin Yenileriyle İstibdaline Dair Kanun" kabul edilerek ilk Türk banknotlarının bastırılmasına karar verilmiştir. Bu kanun ilemevcut evrak-ı nakdiyenin aynı nitelik ve miktarda kâğıtparaile değiştirilmesi esas alınıpparanın şekli ve basılıp değiştirilmesi gibi konuları düzenlemek üzere, Maliye Vekâletindenbir temsilcininbaşkanlığında Ziraat, Osmanlı, İtibar-ı Milli, İş, Akhisar, Tütüncüler ve Akşehir bankaları ileTürkiyede faaliyet gösteren diğer başlıca bankaların birer temsilcisinden oluşan bir komisyonun görevlendirilmesi hükme bağlanmıştır. 1.Birinci Emisyon (E1) Grubu Banknotlar Dönemin Maliye Bakanı Abdülhalik Renda başkanlığındaki komisyon 9 aylık bir çalışma sonunda 1, 5, 10, 50, 100, 500 ve 1.000 liralık kupürlerden oluşan Birinci Emisyon Grubu banknotların basılması kararını almış ve basım işi, bir İngiliz firması olan Thomas De La Rueya verilmiştir. Bu banknotlar, filigranlı kâğıtlara kabartma olarak basılmıştır.Bu emisyon grubundaki banknotlar 1 Kasım 1928 Harf Devriminden önce bastırıldığı için ana metinleri eski yazı Türkçe, kupür değerleri ise Fransızca olarak yazılmıştır.İlk Türkiye Cumhuriyeti banknotları olan Birinci Emisyon Grubu banknotlar 5 Aralık 1927 tarihinde dolaşıma çıkarılmıştır. Tedavülde bulunan mevcut evrak-ı nakdiyeler ise, 4 Aralık 1927 tarihinden itibaren dolaşımdan çekilerek 4 Eylül 1928 tarihinde değerlerini yitirmişlerdir.Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasının KuruluşuCumhuriyet Yönetiminin, banknot ihracı imtiyazının, kurulacak bir milli bankaya verilmesi konusundaki kararlılığı çerçevesinde, Türkiye Büyük Millet Meclisince 11 Haziran 1930 tarih ve 1715 sayılı Kanun ile Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasının kurulması kabul edilmiştir. Banka, gerekli hazırlıklar tamamlanarak 3 Ekim 1931 tarihinde faaliyete geçirilmiş ve banknot ihracı imtiyazı münhasıran Merkez Bankasına verilmiştir. 2.İkinci Emisyon (E2) Grubu Banknotlar Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası kurulduktan sonra, harf devriminden önce basılan eski yazılı banknotlar, latin alfabesi ile basılmış yeni banknotlarla değiştirilmiştir.Latin alfabesi ile hazırlanmış yeni banknotlar, 50 Kuruş, 1, 2 1/2, 5, 10, 50, 100, 500 ve 1.000 Türk liralık olmak üzere 9 farklı değerde ve 11 tertipten oluşmaktadır. Söz konusu banknotlardan 50 Kuruşluk Almanyada, diğerleri ise İngilterede bastırılmıştır.Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından dolaşıma ilk çıkarılan banknot olan 5 Türk liralık banknotu da içeren İkinci Emisyon Grubu banknotlar, 1937-1944 yılları arasında tedavüle çıkarılmıştır.İkinci Emisyon Grubu içinde hem Atatürk, hem de İnönü portreli banknotlar yer almaktadır.İkinci Dünya Savaşı Sırasında Tedavüle Verilmeyen BanknotlarBu emisyon grubu içinde İngilterede bastırılan ancak, İkinci Dünya Savaşı sırasında banknotları Türkiye getiren geminin Pire Limanında hücuma uğrayıp batması sonucunda denize dökülen İnönü resimli 50 Kuruşluk ve 100 Türk liralık banknotlar ile yine İngilterede bastırılan ancak, Londradaki Kâğıt Paranın Tarihçesi4bir hava hücumu sırasında basıldığı matbaa zarar gören 50 Türk liralık banknotlar dolaşıma verilme miştir. 3.Üçüncü Emisyon (E3) Grubu Banknotlar Tamamı İnönü portreli olarak bastırılan Üçüncü Emisyon Grubu banknotlar, 1942-1947 yılları arasında dolaşıma çıkarılmış olup, 2,50, 10, 50, 100, 500 ve 1.000 Türk liralık kupürlerden oluşan 6 farklı değerde, 7 tertip olarak İngiltere, Almanya ve Amerikada bastırılmıştır. 4.Dördüncü Emisyon (E4) Grubu Banknotlar Dokuz emisyon grubu içinde en az farklı değerde banknotu ve tertibi bulunan Dördüncü Emisyon Grubu banknotlar 10 ve 100 Türk liralık kupürlerden oluşan 2 farklı değerde, 3 tertip olarak Amerika Birleşik Devletlerinde bastırılmıştır. 1947 ve 1948 yıllarında dolaşıma çıkarılan bu emisyon grubu banknotların tamamı İnönü portreli olarak bastırılmıştır. 5.Beşinci Emisyon (E5) Grubu Banknotlar Beşinci Emisyon Grubu banknotlar, 2,50, 5, 10, 50, 100, 500 ve 1.000 Türk liralık kupürlerden oluşan 7 farklı değerde, 32 tertip olarak basılmış ve 1951-1971 yılları arasında dolaşıma çıkarılmıştır.Ülkemizde bir Banknot Matbaası kurulması çalışmalarına 1930lu yılların sonlarına doğru başlanmış, ancak İkinci Dünya Savaşının başlaması ile bu çalışmalara devam edilememiştir. 1951 yılında yeniden başlatılan Banknot Matbaası kurma işi 1958 yılında tamamlanmış ve aynı yıl banknot basımına başlanmıştır.Beşinci Emisyon Grubu banknotların bir kısmı İngilterede, bir kısmı da ülkemizde basılmıştır. Halk arasında "Mor Binlik" olarak adlandırılan 1.000 Türk liralık banknot da bu emisyon grubu içinde yer almaktadır.Dolaşıma verilen banknotlar 1958 yılında Banknot Matbaası kuruluncaya kadar Amerika Birleşik Devletleri, İngiltere veya Almanyada bastırılmış olup Türkiyede basılan ilk banknot Beşinci Emisyon Grubu III. Tertip 100 Türk liralık banknottur. 6.Altıncı Emisyon (E6) Grubu Banknotlar Altıncı Emisyon Grubu banknotlar 5, 10, 20, 50, 100, 500 ve 1.000 Türk liralık olmak üzere 7 farklı değerde, 18 tertipten oluşmaktadır. 1966-1983 yılları arasında dolaşıma çıkarılan bu banknotlardan I. Tertip 20 Türk lirası İngilterede, diğerleri ise Türkiyede basılmıştır. 7.Yedinci Emisyon (E7) Grubu Banknotlar 1979 yılından itibaren dolaşıma verilmeye başlanan Yedinci Emisyon Grubu banknotlar 2002 yılı itibariyle; 10, 100, 500, 1.000, 5.000, 10.000, 20.000, 50.000, 100.000, 250.000, 500.000, 1.000.000, 5.000.000, 10.000.000 ve 20.000.000 Türk liralık olmak üzere 15 farklı değerde, 36 tertipten oluşmaktadır. Banknotların tamamı Türkiyede basılmıştır. E7 Emisyon Grubu banknotlar 01.01.2006 tarihinde tedavülden kaldırılmış olup 10 yıllık zaman aşımı süreleri sonunda da değerlerini yitirecektir.8.Sekizinci Emisyon (E8) GrubuBanknotlar28 Ocak 2004 tarih ve 5083 sayılı "Türkiye Cumhuriyeti Devletinin Para Birimi Hakkında Kanun" gereğince, ülkemizde ilk kez gerçekleştirilen paramızdan 6 sıfır atılması operasyonu kapsamında 1 Ocak 2005 tarihinden itibaren dolaşıma verilen Sekizinci Emisyon Grubu banknotlar 1, 5, 10, 20, 50 ve 100 Yeni Türk lirası olmak üzere 6 farklı değerden oluşmaktadır. Bu banknotların tamamı Türkiyede basılmıştır. E8 Emisyon Grubu banknotlar 01.01.2010 tarihinde tedavülden kaldırılacak ve 10 yıllık zaman aşımı süreleri sonunda da değerlerini yitireceklerdir. 9.Dokuzuncu Emisyon (E9) Grubu Banknotlar 5083 sayılı "Türkiye Cumhuriyeti Devletinin Para Birimi Hakkında Kanun"un 1inci maddesi uyarınca, Bakanlar Kurulu Yeni Türk Lirası ve Yeni Kuruşta yer alan "Yeni" ibarelerini kaldırmaya yetkili kılınmış olup "Yeni" ibarelerinin 1 Ocak 2009 tarihinde kaldırılmasına ilişkin söz konusu Bakanlar Kurulu Kararı 5 Mayıs 2007 tarihli Resmi Gazetede yayımlanmıştır.E9 emisyon grubu I. tertip Türk lirası banknotlar 1 Ocak2009 tarihinden itibaren, yenilenen tasarımları, değişen boyutları ve gelişmiş güvenlik özellikleriyle 5, 10, 20, 50, 100 ve 200 Türk lirası olarak dolaşıma çıkarılmıştır. E9 Emisyon Grubu II. tertip 10, 20 ve 100 Türk lirası banknotlar 24 Aralık 2012; 5, 50 ve 200 Türk lirası banknotlar ise 8 Nisan 2013 tarihinde tedavüle çıkarılmıştır. E9 Emisyon Grubu III. tertip 5,10 ve 200 Türk lirası banknotlar 27 Mart 2017 tarihinde tedavüle çıkarılmıştır. E9 Emisyon Grubu I., II. ve III. tertip banknotlar 6 farklıkupürden ve 3 tertipten oluşmaktadır. E9 Emisyon Grubu II. tertip ve III. tertip banknotlar, 1 Ocak 2009 tarihinde tedavüle çıkarılan I. tertip banknotlarla birlikte tedavül edecektir.Cumhuriyetin kuruluşundan günümüze kadar 9 emisyon grubunda, 135 tertip banknot dolaşıma çıkarılmıştır. İlk altı emisyon grubundaki banknotların tamamı ile Yedinci Emisyon Grubundaki banknotların bir kısmı değişik tarihlerde dolaşımdan kaldırılmış ve 10 yıllık zamanaşımı sürelerinin sonunda değerlerini yitirmiştir.Faaliyetegeçtiği 1958 yılından beri banknotlarımızın basımını sürdüren Banknot Matbaası Genel Müdürlüğü, uzun bir deneyim süreci gerektiren banknot üretiminin orijinal kompozisyon ve kalıplarını da çağdaş standartlarda hazırlayarak dünya standartlarındaki E9 Emisyon Grubundaki 5, 10, 2 0, 50, 100 ve 200 Türk liralık banknotlarımızın her türlü tasarım, kalıp ve baskı işlemlerini tamamen kendi kadro ve donanım olanakları içinde başarıyla gerçekleştirmiştir. Kaynakça: Akyıldız, A. (1996): Osmanlı Finans Sisteminde Dönüm Noktası, Kağıt Para ve Sosyo-Ekonomik Etkileri - Eren YayıncılıkKöklü, A. (1947): Türkiyede Para Meseleleri - Milli Eğitim BasımeviTekeli, İ. - İlkin, S.(1997): Para ve Kredi Sisteminin Oluşumunda Bir Aşama Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası - Banknot Matbaası Genel Müdürlüğü.